Khoảng không riêng tư trong âm nhạc

Khoảng không riêng tư trong âm nhạc

Viết cho Nhịp sống Sài Gòn dịp tết 2011

Ngày tết với người “Sài Gòn gốc” thường là những cảm giác trộn lẫn. Trong khi dân tứ xứ đổ xô về quê ăn Tết, người Sài Gòn không có quê để về. Nhưng ở lại Sài Gòn những ngày tết là một không khí rất khác, khác hẳn với sự xô bồ, ồn ào hàng ngày. Đường phố vắng lặng, yên tĩnh, có thời gian tư lự, nghiền ngẫm một số thứ mà trong năm cứ trôi tuột đi vì guồng sống. Tôi nghe lại một số đĩa nhạc của năm 2011 và phát hiện vài điều thú vị.

Ba đĩa nhạc khá đình đám trong năm 2011 là Take care của Drake và hai album cùng tên của 2 nghệ sĩ Bon Iver (là tên 1 ban nhạc nhưng chủ yếu xoay quanh nghệ sĩ Justin Vernon) và James Blake có vẻ như khó có điểm gì chung. Cả Drake và Bon Iver đều làm khách mời trong album gần nhất của Kayne West còn James Blake cũng hợp tác với Bon Iver trong bản nhạc Fall Creek Boys Choir nhưng họ lại rất khác biệt về hướng đi trong làng nhạc.

Rapper Canada Drake là một cái tên ăn khách hiện nay trong dòng rap/ hip-hop, xuất hiện trong lễ trao giải Grammy hồi đầu năm 2011, diễn bài What’s my name bên cạnh ca sĩ nóng bỏng Rihanna, người yêu một thời của anh. Gốc rễ của Bon Iver từ dòng indie-folk ở Mỹ còn James Blake nổi lên từ trào lưu dubstep thịnh hành ở Anh quốc. Nhưng dịp cuối năm nghe lại các album để tổng kết khiến người ta bắt gặp điểm chung: các album của họ hướng nội, tìm kiếm sự đồng cảm về tâm hồn trong những không gian rất riêng tư, có vẻ cô độc. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên khi các chàng trai trẻ với tâm hồn nhạy cảm tung ra đĩa. Nhưng điều bất thường ở đây là cách họ thể hiện sự hướng nội của mình.

Sự nhạy cảm thường đi liền với những gì chân thực, có phần thô ráp, hiểu theo ý không có chỉnh sửa, tô vẽ. Có thể họ rải dây trên đàn thùng hoặc tạo những nhịp điệu thật thưa thớt, dành chỗ cho cảm xúc lấp đầy. Ý tưởng là có càng ít càng tốt các “lớp” nằm giữa tâm hồn người nghệ sĩ và cách họ thể hiện tâm hồn đó. Album đầu của Bon Iver, For Emma, Forever Ago, nổi danh về việc được ghi âm trong một chòi gỗ nằm tít trong rừng sâu trong vòng 3 tháng là một ví dụ điển hình. “Mọi rắc rối cá nhân, thất tình, khao khát, yêu đương, mất mát, cảm giác tội lỗi chất chứa trong khoảng thời gian 6 năm trước đó bỗng nhiên “xổ ra” trọn vẹn thành những bài hát” và đĩa nhạc được thực hiện chỉ với vài cái micro và các dụng cụ ghi âm cũ xưa có trong căn chòi gỗ hẻo lánh đó.

Nhưng album mới của Bon Iver có một chiến thuật khác. Anh tạo ra một âm thanh sum suê cho riêng mình, giống như một vườn ươm cho cảm xúc rồi mới đặt phần lời cùng giọng hát lãng đãng của mình vào. Đó cũng là điểm chung mà Drake và James Blake có với Bon Iver. Cả hai đều tại ra thế giới âm thanh rất đặc trưng và riêng biệt của mình với nhiều tầng lớp âm thanh để thể hiện và ấp ủ khuynh hướng hướng nội của mình. Dĩ nhiên, với những hướng đi khác nhau ở các nhánh rẻ của âm nhạc, các album này vẫn rất khác biệt. Drake đưa ra những lời tự vấn đầy mâu thuẫn, khác hẳn với Bon Iver hát về những điều bí ẩn và mơ hồ với tên bài hát gắn liền với một địa danh ví dụ như “Perth”, "Minnesota, WI" … còn James Blake  là những câu hát ngắn về cảm giác lo lắng, hối hận đầy chất thiền.

James Blake làm đầy các bài hát của mình với các khoảng lặng rất ấn tượng. Như ở Limit to your love, đó là những ngắc ngứ, chậm rãi của nhịp điệu, những nốt nhạc lãng đãng như bước lững thững đi dạo trên một con đường vắng. Giọng hát của James Blake đôi khi nhắc nhớ đến Aaron Neville khi xưa, nhất là khi hát lại A case of you của Joni Mitchell. Hẳn bạn vẫn còn nhớ giọng hát rất đặc biệt của Aaron Neville với các bản song ca như "Don't Know Much" và "All My Life" với Linda Ronstadt, những bản nhạc quen thuộc trong các cuộn băng cassette song ca tuyển chọn ở khu thu băng đình đám Sài Gòn khi xưa, đường Lý Chính Thắng. Trong khi đó, nhà sản xuất của Drake là Noah "40" Shebib thì bọc các bản nhạc với một tấm màn mờ ảo và rất đẹp như ở bài Over my dead body chẳng hạn. Đĩa Take care của Drake có lẽ là đĩa nhạc rap/hip-hop sử dụng nhiều piano nhất trong lịch sử.

Khi được mời bước vào các thế giới riêng tư này, chúng ta lại ở vị trí một người quan sát hơn là một khách mời. Trong âm nhạc, điều thú vị là tìm thấy mình trong bài hát vì bài hát mô tả lại một tình huống mà bạn từng trải qua hoặc chia sẻ được cảm xúc vì bạn cảm nhận được cuộc sống của nhân vật trong bài hát như thế nào.

Các thể loại nhạc chân thật, gần gũi, bóc trần cảm xúc và hướng nội rất có uy lực ở khuynh hướng này. Nhưng fan của James Blake và Bon Iver có thể xúc động bởi âm nhạc của họ nhưng có vẻ như 2 nghệ sĩ này vẫn giữ một khoảng cách nhất định: có một sự cô độc, tự vấn bản thân rất rõ rệt, phần lời và cảm xúc thể hiện trong bài hát thường khá trừu tượng khiến người nghe có thể nắm bắt được ở một vài câu nhưng khó đặt mình thật sự vào bài hát. Với thể loại rap/hip-hop, cảm xúc tương tự nhưng Drake có cách thể hiện trực diện hơn và giống như “sư phụ” của mình là Kayne West, Drake thể hiện sự phức tạp trong các tác phẩm của mình thay vì chỉ quanh quẩn các đề tài khoe khoang thường thấy ở nhạc rap.

Một giọng hát khác cũng thể hiện không gian nhạc rất riêng là cô ca sĩ mới toanh người Mỹ, Lana Del Rey. Chưa có một album chính thức nhưng chỉ với bài Video Games, Lana đã nhanh chóng tạo được cơn sốt trên mạng và trở thành nghệ sĩ MTV Push (nghệ sĩ mới triển vọng) trên kênh MTV vào tháng cuối năm 2011. Báo chí ở Anh đã chọn Video games là bản nhạc hay nhất năm 2011, thậm chí, hay nhất của thế kỷ! (theo tờ Independent). Đây là bản nhạc mà Lana cô rất buồn khi nghe lại, thậm chí đôi khi bật khóc khi hát. Mở đầu với tiếng chuông có vẻ gì đó ai oán và rồi được ve vuốt bởi tiếng đàn harp, Video Games là lời của một cô gái khao khát và tin tưởng vào tình yêu trong khi người yêu của cô lại thờ ơ và rất gia trưởng, độc đoán. Giọng hát u buồn đầy cảm xúc, dáng vẻ bên ngoài lại cực kỳ gợi cảm, Lana Del Rey trước đây từng có một đĩa EP dưới nghệ danh là Lizzy Grant nhưng đội ngũ xung quanh cô lại nghĩ rằng Lana Del Rey mới là cái tên phù hợp với phong cách nhạc của cô. Nghe lại những ghi âm đang lan truyền, có khi thấy Lana giống Kate Bush, có khi giống như mô tả của cô về chính mình “giống một Nancy Sinatra nổi loạn”. Lana mang đến một hình ảnh cũ xưa của nước Mỹ, với các cô đào trong poster pin-up, với các clip nhạc được sử dụng hiệu ứng để cố ý gợi lại cảm giác cũ kỹ nhưng âm nhạc của cô khác với việc vực dậy dòng nhạc soul từ các cô gái đến từ nước Anh như  Amy Winehouse, Adele hay Duffy. Trong năm 2012, cô gái 25 tuổi này sẽ có nhiều cơ hội tỏa sáng với phong cách nhạc rất riêng của mình.

Trí Quyền