Jazz đang già?

Katie Melua

Đăng SVVN cách đây 6 năm, mùa thu 2009

Mới hồi đầu Thu này, một nghiên cứu được đưa ra bởi The National Endowment for the Arts - một tổ chức hỗ trợ các hoạt động nghệ thuật ở Mỹ - cho thấy, một số loại hình nghệ thuật hơi "khó nhằn" với người trẻ như nhạc cổ điển, ballet, jazz đang xuất hiện những dấu hiệu rất đáng lo ngại, đặc biệt đối với nhạc jazz.

Báo cáo "đau đớn"

Trong bảng thống kê độ tuổi trung bình của công chúng tham gia các sự kiện văn hóa, biến thiên lớn nhất thuộc về công chúng nhạc jazz. Năm 1982, người đi xem một buổi diễn nhạc jazz có độ tuổi trung bình là 29. Sau đó 10 năm, độ tuổi này là 37. Đến năm 2008, con số đã vọt lên đến 46. Chỉ trong vòng 25 năm, độ tuổi trung bình của người thưởng thức nhạc jazz đã tăng đến 17 tuổi. Các môn nghệ thuật khác, độ tuổi thưởng thức cũng tăng, như opera tăng từ 43 lên 48 tuổi, nhạc kịch (musical) tăng từ 39 lên 45… Thế nhưng dấu hiệu già cỗi quá mức của fan nhạc jazz khiến người yêu thích thể loại này không khỏi lo lắng và chạnh lòng. Theo bảng nghiên cứu "đau lòng" này, fan của jazz vẫn tiếp tục theo đuổi đam mê, nhưng các bạn tuổi teen và giới trẻ độ tuổi U30 thì không còn bao nhiêu hứng thú với jazz nữa.

Giọng hát yêu thích mọi thời đại của mình: Nina Simone

Ở bảng thống kê kế tiếp, chỉ ra số phần trăm lượng người trẻ từ 18 đến 24 tuổi tham dự các sự kiện văn hóa. Chỉ duy nhất "món" viện bảo tàng là tăng, các loại hình nghệ thuật khác đều giảm và một lần nữa, jazz lại tuột dốc thê thảm: 58%. Trong vòng 25 năm qua, các bạn trẻ tin rằng tham quan viện bảo tàng là quá đủ nâng tầm văn hóa. Mà đã "nâng" đủ rồi, thì mất thời gian vào mấy thứ nặng nề và "buồn ngủ" như ballet, nhạc kịch hay jazz để làm gì chứ!

Ai cũng biết, Mỹ là nơi xuất phát của jazz. Nhiều thập kỷ, ở các đại học nghệ thuật, jazz trở thành một môn học được nghiên cứu cẩn thận. Thế nhưng, có một điều lạ, khi jazz chưa được đưa vào các chương trình học ở trung học hay đại học, loại nhạc này lại được sinh viên yêu thích nhiều hơn hiện nay, khi hầu hết các bậc học lên cao đều tự hào có "bộ môn jazz"!

Nếu muốn tìm một điểm lạc quan nhất trong báo cáo số lượng khán thính giả dành cho jazz, thì có lẽ chỉ còn mục online. Tuy nhiên, thế giới mạng không phải là nơi lý tưởng để jazz phát triển khi mà thái độ của bên kinh doanh âm nhạc xem web là kẻ thù chứ không phải đồng minh. Hiện tại, ngành công nghiệp âm nhạc dùng mọi thứ có thể, từ luật pháp, công nghệ để giảm lượng người thưởng thức nhạc trên web, dĩ nhiên ngoại trừ một số trường hợp đã phải chấp nhận "sống chung với lũ". Nhưng rõ ràng, quá khó khiến một ai kia xóa sạch file mp3 trên máy và hăm hở đi đến các câu lạc bộ nhạc jazz.

Jazz của nhan sắc

Louis Armstrong

Trong thời buổi giá trị "nhìn" vươn lên bằng vai phải lứa với "nghe", thì jazz vẫn kiên định lập trường: Tớ không thể là loại nhạc của hình thể. Hơn ai hết, các nghệ sĩ jazz là người tán đồng câu "tốt gỗ hơn tốt nước sơn". Nhìn lại những tượng đài nhạc jazz xưa nay, có gương mặt nào mà không khắc khổ. Các giọng hát nữ như Billie Holiday, Sarah Vaughan, Nina Simone… đều sở hữu nhan sắc khó có thể cho là đẹp trong khi giọng hát mê hồn xúc cảm. Các bậc thầy như Louis Armstrong hay Duke Ellington càng không hề cuốn hút về vẻ ngoài. 

Nhưng, tình hình bắt đầu thay đổi khi một thế hệ mới, khởi đầu từ đầu thiên niên kỷ này, đã mang lại một nhan sắc mới cho jazz, cả về nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Michael Buble khởi đầu sự nghiệp bằng việc hát lại các ca khúc cũ xưa, sao cho càng giống y chang Frank Sinatra hay Tony Bennett càng tốt. Năm 2003, trong list đĩa nhạc đầu tay của chàng trai Canada này có những bản jazz kinh điển như Fever; The way you look tonight cho đến You'll never find another love like mine của Lou Rawls hay How can you mend a broken heart? của BeeGees (chính ông anh cả của nhóm là Barry Gibb đã hát bè trong phần trình bày này). Đến album thứ nhì năm 2005, giữa các bản nhạc cũng kinh điển như Feeling good, Quando, Quando, Quando; I've got you under my skin là các bản nhạc mới hơn như You and I của Stevie Wonder; Can't buy me love của The Beatles… Đặc biệt, giữa các bản nhạc đó, Michael đã khéo léo "trà trộn" một bài hát mới toanh do chính mình sáng tác, bài Home. Việc "trà trộn" này gần như không ai nhận ra bởi Home được sáng tác và trình diễn cùng một màu với những ca khúc cũ xưa kia. 

Michael Buble

Thừa thắng xông lên, đến album thứ ba, Call Me Irresponsible tung ra năm 2007, có hai sáng tác mới của Michael được chen vào là bài Lost và Everything. Trong đó Everything leo lên được hạng 46 trong top Billboard Hot 100, vị trí cao nhất mà Michael từng có. Không chỉ mang đến cho jazz một vẻ trẻ trung bên ngoài, Michael còn kéo người nghe tiếp cận với các tác phẩm kinh điển dễ dàng hơn bằng âm hưởng đúng thời đại. Giữa I've got the world on a string do Louis Armstrong trình bày và do Michael Buble hát, người trẻ sẽ chắc chắn bị cuốn hút hơn với Michael Buble. Biết đâu, nhờ sự cuốn hút ban đầu đó, người trẻ sẽ tìm tòi, lại phát hiện ra những version khác của Louis Armstrong, của Frank Sinatra, của Jo Stafford…

Peter Cincotti

So với Michael Buble sinh năm 1975 thì Peter Cincotti còn trẻ trung hơn nữa. Sinh năm 1983, sự nghiệp của Peter chưa hoành tráng bằng Michael Buble nhưng cũng gây được dấu ấn với 3 album khá đều đặn. Một gương mặt nam đáng chú ý khác là Jamie Cullum, hơi có vẻ ngỗ nghịch và phá cách hơn so với 2 chàng trai kia, nhưng cũng là một cái tên không thể bỏ qua nếu tìm nghe jazz trẻ. 

Katie Melua

Thế nhưng tương lai của jazz thật sự tươi tắn và sáng sủa hơn nhiều khi nhìn từ các cô nàng trẻ đẹp. Một loạt các gương mặt Norah Jones, Katie Melua, Madeleine Peyroux khiến người ta phải nhiều lần nhắc đến từ jazz khi chọn mua đĩa mới. Trong đó, Norah Jones nổi bật nhất, với hàng loạt giải thưởng Grammy hoành tráng. Hai năm gần đây, lại có những gương mặt đến từ nước Anh, chơi kiểu nhạc xa xưa, jazz blues chập chùng pha chút soul mùi mẫn và cũng giành được kha khá giải thưởng. Đó là Duffy, là Adele, là Joss Stone… Các nhân vật thuộc thế hệ jazz trẻ này có công lớn khi hồi sức cho jazz, nỗ lực đưa jazz đến gần hơn với công chúng trẻ. Họ vẫn đóng bộ comple, vẫn tề chỉnh từng centimet trên sân khấu nhưng trẻ trung và đẹp trai hơn. Họ vẫn đầm dài chấm đất, vẫn kín đáo kiêu sa nhưng tươi tắn và quyến rũ hơn. 

Amy Winehouse

Nước Anh hiện có một nhân vật rất đặc biệt là Amy Winehouse. Vẻ ngoài quái dị, lối sống kỳ khôi cùng thói quen gây scandal, có vẻ như Amy là đề tài yêu thích của các tạp chí lá cải. Thế nhưng không thể phủ nhận cô là một nữ ca sĩ jazz thật sự có tài và kiểu nhạc mà Amy diễn đầy chất cũ xưa. Album Back to black với những sáng tác mới của chính Amy đã thu về 5 giải Grammy, xuất hiện trong hầu hết danh sách đĩa nhạc hay nhất của năm do giới phê bình bầu chọn. Cũng như thời trang, người ta thường gắn hình dung từ "sang" với tính từ "già". Nhưng với jazz thì không. Jazz vẫn trẻ, vẫn quyến rũ mà vẫn chẳng hề mất đi vẻ sang trọng đẳng cấp được bảo chứng gần trăm năm qua.

Trí Quyền